वीरगन्ज ,८चैत: सफ्टवेयर इन्जिनियर पढेका उनलाई जागिरमा राम्रै थियो । चाहेजति तलब र सुविधा पाइरहेकै थिए । तर, जागिरमा उनको मन अडेन । कृषि पेसामा केही गर्ने अठोटका साथ गाईपालन थाले । वीरगन्जका ३९ वर्षीय श्यामवदन यादव अहिले दूध उत्पादन र दुग्धजन्य पदार्थको कारोबारमा उदाहरणीय बनेका छन् ।
पर्सामा ठोरी–५ सुवर्णपुरमा कलश क्याटल फार्मिङ प्रालि स्थापना गरी गाईपालन थालेका यादवको फार्ममा अहिले होलिस्टेन जातका १ सय ५० वटा गाई छन्, जसबाट दैनिक १ हजार लिटर दूध उत्पादन हुन्छ । त्यही दूधका विभिन्न परिकार बनाएर उनले आफ्नै ‘डेरी हब’ बाट बिक्री गर्दै आएका छन् । डेरी हबका पनि ५ वटा आउलेटहरू छन्, वीरगन्जमा २, लालबन्दी, जनकपुर र बर्दिबासमा १/१ वटा ।
एक दशकदेखि गाईपालनमा सक्रिय भएका यादवले ३ वर्षयता भने इजरायली प्रविधि अपनाएका छन् । फार्ममा उनले दूध मात्र उत्पादन गरेका छैनन् । गोबरबाट बायोग्यास र जैविक मलसमेत उत्पादन गरिरहेका छन् । उनको उत्पादन आफ्नै कलश मिल्क इन्डस्ट्रिज नामको उद्योगमा खपत हुन्छ । त्यसैबाट आइसक्रिम, केक, दही, पनिर, बटर, घिउ, मिठाई, पेस्टी आदि उत्पादन गरी बिक्री गरिन्छ ।
आगामी दिनमा गाईको संख्या बढाएर १ हजार बनाउने र दैनिक २५ हजार लिटरसम्म दूध उत्पादन गर्ने आफ्नो लक्ष्य रहेको उनले बताए । ‘यसका लागि आवश्यक पूर्वाधार निर्माणको काम अन्तिम चरणमा छ,’ उनले भने, ‘१ वर्षपछि गाईको लक्षित संख्या पनि थपेर फार्म पूर्ण क्षमतामा सञ्चालन गरिनेछ ।’ फार्मबाट निस्कने गोबरबाट उनले सीएनजी ग्यास र जैविक मलसमेत उत्पादन गरिरहेका छन् । हाल दैनिक १ टन सीएनजी ग्यास र १ टन जैविक मल उत्पादन भइरहेको यादव बताउँछन् । ग्यासबाट उनले फार्मलाई दैनिक ५ घण्टासम्म पुग्ने विद्युत् उत्पादन गरिरहेका छन् । पछि गाईको संख्या वृद्धिसँगै ग्यासको उत्पादनसमेत बढ्नेछ । त्यो ग्यास औद्योगिक क्षेत्रमा बिक्री गर्न सकिन्छ । फार्मबाट जैविक मलको बिक्रीसमेत गरिन्छ ।
फार्ममा हालसम्म ५० करोड रुपैयाँ लगानी भइसकेको यादव बताउँछन् । पूर्वाधार निर्माणमा ठूलो धनराशि खर्च भइसकेकाले अब थप ८ सय ५० गाई खरिदमा करिब २७ करोड रुपैयाँ लगानी गर्ने योजना उनको छ । हाल गाईलाई खुवाउने नियमित दानाबाहेक साइलेज (गुन्द्रुक) पनि फार्ममै उत्पादन गरिरहेको यादव बताउँछन् । यस्तो साइलेज खाने गाईले तुलनात्मक रूपमा बढी दूध दिने गरेका छन् ।
नेपालमा इजरायली प्रविधिको पूर्ण स्वचालित तथा कम्प्युटराइज मेसिनबाट गाईपालनदेखि दूध संकलनसम्मको प्रविधि अपनाएको यो पहिलो फार्म रहेको यादवको दाबी छ । ‘गाईपालनदेखि दूध दुहुने स्वचालित मेसिन, गोबर सोहोर्ने, दाना दिने, गोबरबाट बायोग्यास र जैविक मल उत्पादन गर्नेसम्मको सम्पूर्ण प्रविधि इजरायली नै अपनाएको छु,’ उनले भने, ‘त्यसै कारण पनि केवल १७ जनशक्तिले मात्र यो फार्म सञ्चालन गर्न सम्भव भइरहेको छ ।’ मेसिनबाट एउटा गाई दुहुन ५ मिनेट लाग्ने र एक पटकमा ४० वटा गाई मेसिनले दुहुन सक्ने उनले बताए ।
गोबर सोहोर्न पनि स्वचालित मेसिनकै प्रयोग गरिएको छ । गाईलाई गर्मी नहोस् भनी ठूलाठूला पंखा र पानीको फोहोरा (स्पि्रंकल) समेतको व्यवस्था गोठमै गरिएको छ । गाई र तिनका बाच्छाबाच्छीको स्याहार गर्न दैनिक २ चिकित्सकको टोली नै फार्ममा खटिएको छ । फार्ममा माउ गाई र बाच्छाबाच्छीलाई छुट्टाछुट्टै राखिएको छ । दूध दिने र नदिने गाईको गोठ पनि छुट्टाछुट्टै छ । सफासुग्घर गोठ भएकाले दुर्गन्ध नआउने र गाई पनि बिरामी कम पर्ने गरेका छन् । फार्ममै भविष्यमा दाना उद्योग सञ्चालन गर्ने योजना पनि रहेको यादवले जानकारी दिए ।
फार्म सञ्चालन गर्नुअघि उनले १ महिना इजरायल पुगेर तालिमसमेत लिएर आएका थिए । फार्ममा नबिल र ज्योति विकास बैंकले संयुक्त लगानी गरेको यादव बताउँछन् । ३ वर्षअघि फार्म सञ्चालनमा ल्याएलगत्तै २ वर्ष कोरोना महामारीका कारण असर परेको थियो । अहिले फार्मको कामले गति लिएको उनले बताए । १ वर्षभित्र पूर्ण क्षमतामा सञ्चालनमा आइसकेपछि थप २३ जना गरी ४० जनालाई फार्मले प्रत्यक्ष रोजगारी दिने यादव बताउँछन् ।
गाईलाई खुवाउने दानाका लागि ६/६ महिनामा ५/५ सय बिघाको मकै बाली आवश्यक पर्ने भएकाले फार्मले ठोरी गाउँपालिका र छिमेकका अन्य ३ स्थानीय तहका किसानलाई मकै खेती गर्न प्रोत्साहित गरिरहेको छ । ‘ठोरीकै किसानले यस वर्षदेखि मकै खेती सुरु गरिसकेका छन्,’ उनले भने, ‘नगदेबालीको रूपमा सुर्ती र अन्न बालीको रूपमा धान खेती गर्दै आएका यस भेगका किसानलाई मकै खेतीबाट ती बालीभन्दा तीन गुना बढी आम्दानी हुने र स्वास्थ्यमा रहेको जोखिम पनि घट्नेछ ।’
नेपालमा हाल दैनिक २२ देखि २५ लाख लिटर दूधको खपत रहेकोमा स्वदेशी उत्पादन दैनिक ५ देखि ६ लाख लिटर मात्र रहेको र बाँकी आयात नै गर्नुपरेको उनले बताए । त्यसैले नेपाललाई दूधमा आत्मनिर्भर बनाउन आधुनिक प्रविधिबाट गाई तथा भैंसी पालनको विकल्प नरहेको उनको भनाइ छ । ‘नेपालाई दूधमा आत्मनिर्भर बनाउन श्वेत क्रान्तिकै आवश्यकता छ,’ उनी भन्छन्, ‘हाम्रो जस्तै ठूलो क्षमताको फार्म देशका अन्य भागमा थप २४/२५ वटाको संख्यामा सञ्चालनमा आए देश दूधमा आत्मनिर्भर बनेन्छ ।’ कान्तिपुर /शंकर आचार्य